Voetbalwoorden
In deze rubriek bespreekt voetbalhistoricus Kees van der Waerden iedere maand een voetbalwoord dat in onbruik is geraakt. De verdwenen voetbalterm wordt verbonden met de herinnering aan een legendarische voetballer.
Periode 1880 - 1900 | 'Football' (Willem Mulier 1865 - 1954)
Het oudste Nederlandse voetbalwoord is waarschijnlijk het Engelse leenwoord football, dat later in het Nederlands vertaald zou worden als voetbal. Aanvankelijk verwees football naar rugby, maar toen jongens uit de gegoede klasse eind 19e eeuw het 'moderne' voetbal gingen beoefenen kreeg dit nieuwe spel net als rugby de naam football. De term Football had oorspronkelijk twee betekenissen en dat leidde soms tot verwarring. Allereerst bij ouders, die spraken van benenstokschopperij (rugbyterm is hacking), omdat zij dachten met rugby van doen te hebben en hun kinderen verboden dit gevaarlijke spel te spelen. In een van de oudste beschouwingen over voetbal verdedigde een briefschrijver (de kapitein van V.V.A.) zich tegen deze aantijgingen van het voetbalspel: "Gaarne bericht ik u, dat de Voetbal-Vereeniging Amsterdam het voetbalspel onder de Engelsche 'Association rules' (regels) beoefent." Vervolgens gaf hij het verschil aan tussen beide spelen: "In Engeland wordt het spel op twee verschillende manieren gespeeld, en wel het Rugby Football spel en het Association Football spel." (Nieuws van de dag 8-12-1887) Ook Willem Mulier - de vader van het Nederlandse voetbal - onderscheidde in het eerste Nederlandse voetbalboek 'Athletiek en voetbal' (1894) het rugby-voetbalspel van het association-voetbalspel, waarbij het woord voetbalspel naar beide sporten kon verwijzen: "Te Haarlem speelden in den winter van 1879-80 een 50-tal jongens, de meesten ca. 13 à 14 jaar oud het voetbalspel. Wij speelden Rugby..." (Mulier 1894) Na vier jaar kwam daar een eind aan en in 1883 "...zeide de H.F.C. het Rugby spel vaarwel, daar de gezamentlijke papa's en mama's een kreet van verontwaardiging aanhieven bij het ontvangen der rekeningen voor de tricots enz., waarvan er heel wat aan flarden gingen." De jongens namen afscheid van het rugby en besloten in 1883 over te stappen op het minder ruwe association football. "Dies werd het rugby ten doode opgeschreven en gingen we in 1883 over tot association", schreef Mulier in het 40-jarig jubileumboek van H.F.C. Het moderne clubvoetbal zou daarmee in 1883 in Nederland zijn ingevoerd of zoals Van Emmenes het in het eerste jubileumboek van de K.N.V.B. uitdrukte: "In 1883 werd de ovale rugbybal door den ronden voetbal vervangen en feitelijk dateert dus van dat jaar de beoefening van het eigenlijke voetbalspel."
Men ging er tot voor kort vanuit dat dit jaartal klopt en dat de koninklijke H.F.C. de eerste voetbalvereniging van Nederland is. Maar het dubbelzinnige gebruik van football (voetbalspel/spel) geeft reden tot twijfel, want Mulier schreef in 1894: "Ongeveer tegelijkertijd begon men in Amsterdam het spel te spelen, dit geschiedde in elk geval niet later dan in den winter van 1880/81." Mulier laat in het midden welk 'spel' hier gespeeld werd: association of rugby. Pas een halve eeuw later gaf de dan zeventigjarige Mulier opheldering als hij het 'spel' van voetbalclub Sport uit Amsterdam opnieuw in de herinnering roept en dit keer onomwonden verwijst naar association, het moderne voetbalspel. Nadat Mulier namelijk gesproken had over het association-football van H.F.C. in 1887, vervolgde hij: "In 1882 speelden de Amsterdammers reeds volgens het Engelsch reglement, wij in Haarlem nog een paar jaar eerder, dito." (K.N.V.B. 1939)
Dit is in strijd met eerdere uitlatingen van Mulier over het ontstaan van het clubvoetbal in Nederland. Enige decennia daarvoor beweerde de aanvoerder van H.F.C. nog dat zijn club in 1883 met football was begonnen en nu zou zijn club al rond 1880 association zijn gaan spelen. Hoe valt dit met elkaar te rijmen? Deze tegenstrijdigheid is vermoedelijk ook voetbaljournalist Wedema opgevallen, die ten behoeve van een te schrijven boek aan Mulier vroeg de feiten voor hem nog eens op een rijtje te zetten. Wedema gaf aan dat hij van "...den heer W.J.H. Mulier zélf de nuchtere feiten in chronologische volgorde had ontvangen" en dat Mulier hem had laten weten dat deze al in 1880 via een boekhandel de spelregels van association had besteld: "...en toen begonnen de Haarlemsche jongens met association: ons voetbal." (C. Wedema - Voetbaltactiek 1946) Deze informatie sluit inderdaad aan bij wat Mulier in 1939 schreef in het jubileumboek van de K.N.V.B., maar staat wederom haaks op datgene wat Mulier 25 jaar eerder stelde in het gedenkboek van H.F.C. en wat door de N.V.B. als betrouwbare informatie was overgenomen: "...Willem Mulier. Zijn mededelingen mogen als authentiek worden erkend." (N.V.B.-boek 1929)
Mulier is als initiator en voorzitter van de voetbalbond, de grote drijvende kracht geweest achter het Nederlandse voetbal. Er werd in die jaren met bewondering en respect over hem gesproken en aan zijn woorden kon niet getwijfeld worden. Mocht voetbal ooit nog eens deel gaan uitmaken van het canon van de vaderlandse geschiedenis, dan zal Willem Johan Herman (Pim) Mulier het venster moeten zijn. Dit neemt niet weg dat zijn ambivalente taalgebruik over football tot verwarring heeft geleid en doet twijfelen of H.F.C. wel de oudste voetbalvereniging van Nederland is. Het clubvoetbal is vermoedelijk ouder dan 1883 en de eerste clubspeler van Nederland heet mogelijk geen Mulier, maar Wolterbeek. Daarover volgende keer meer. (wordt vervolgd)
 "Vergroten")
)
)
)
)
)
)
)